Mursel Sumer
İskilip, kalesiyle, kral mezarlarıyla ve tarihî hamamlarıyla çok zengin tarihi mirasa sahip antik bir şehirdir. İlkçağlarda bazı kavimlerin başkentliğini yaptığını, krallıkların merkezi olduğunu kaledeki kaya mezarlarının varlığından anlamaktayız.
Bölgemizde tarih boyunca pek çok kavim yaşamış, pek çok ulus gelip geçmiştir. O tarihlerde Akdenizi Karadenize; İstanbulu ve Egeyi İrana bağlayan ana yollar üzerinde bulunmasından dolayı önemi büyüktür. Bu yolların bir kısmı Alacahöyük tarafından gelerek İskilip-Tosya üzerinden Sinopa uzanmakta; bir kısmı batıdan Çankırı istikametinden İskilipe gelmekte ve Çorum-Amasya hattını izleyerek İrana kadar gitmekteydi. Şehrimiz o zaman tam bir dört yol kavşağında bulunuyordu. Bir zamanlar İskilip civarında bulunarak şehir parkına dikilen Roma dönemi mil taşları bunun en açık delilidir.
Şehrimizin tarihini inceleyenler görürler ki, tarihte İskilipe atfedilen pek çok tarihî isim mevcuttur. Bunlar: Andrapa, Blucium, Neocladiopolis, Neopolis ve İskilip olarak sayılabilir.Ancak, daha sonra yapılan bazı araştırmalar sonucunda bu isimlerden İskilip adı hariç diğer işimlerin başka şehirlere ait olduğu anlaşılmıştır. İskilip adının Eskülap (Asklepios) tan geldiği eskiden beri pek çok araştırmacı tarafından kabul edilmektedir. Eskülap, İlkçağlarda insanların çok sayıda tanrılara inandıkları dönemlerin sağlık tanrısıdır. Apollonun oğlu olarak bilinir. Yunan mitolojisinde olduğu kadar Romalılar tarafından da benimsenmiştir. Çocukluğunda doğanın sırlarını bilen Kheironun yanına gönderilir. Kheiron mitolojiye göre tanrının soyundan geldiği için ölümsüz olan yarı at yarı insan bir yaratıktır. Eskülap onun yanında büyür ve usta bir hekim olarak yetişir. Cerrahlığın bütün sırlarını öğrenir; hatta ölüleri diriltecek kadar ustalaşır.
Eskülapın evi anlamına gelen tapınaklara Eskülapion (Asklepion) denmektedir. Bunlar aynı zamanda hem tapınak, hem ilk hastaneler hem de ilk tıp okullarıdır. En ünlüleri M.Ö.5 ve 6. yüzyılda Anadoluda Bergamada, Yunanistanda ise Epidauros ve Kos adasında bulunuyordu. Bergamadakinin giriş kapısının üstünde ‘Ölümün girmesi yasaktır. cümlesi yazılıdır. Eskülapionlarda önce hasta yıkanır ve şifalı sudan içirilir; daha sonrada bitkisel ilaçlarla, müzik, su, çamur ve güneş banyosu yoluyla tedavi uygulanırdı. Bazı buluntular bu hastaneler de ameliyatların da yapıldığını ortaya çıkarmıştır.
Eğer İskilipin adı gerçekten de sandığımız gibi Eskülap tan geliyorsa o zaman sağlık tanrısı Eskülapın oturduğu bir mabedin İskilip civarında bulunması gerekir. Eskülapionlar genellikle şehrin dışında, havası ve suyu temiz, yüksek yerlerde bulunuyorlardı. İçinde mutlaka hastanesi de bulunması gereken bu tapınak şehrimizin neresinde olabilir? Kanımca buna en uygun yer Yivlik önleridir. Burada tapınak ihtiyaçlarına cevap verecek her türlü şart mevcuttur. Belki de binanın temelleri Ulaştepeli kadınların Cumhuriyet döneminde bile uzun yıllar çamaşır yıkamak için gittikleri ‘Yunak denilen
yerde bulunmaktaydı. Eğer bu çevrede yapılacak yüzeysel araştırmalar ve kazılarda anıtsal bir bina olması gereken tapınağın temel taşlarına veya sütunlarına rastlanırsa mabedin yeri kesinlikle tespit edilmiş olur.
İskilip eskiden beri çok sayıda ilim adamı ve tahsilli insan yetiştirmiş bir şehirdir. Halen de bu böyledir. Hemşehrilerimiz içinde mutlaka pek çok tarihçi, pek çok da arkeolog bulunmaktadır; lâkin şimdiye kadar ne İskilipliler ne de bir başkası tarafından bölgemizde, ciddi bir yüzeysel araştırma, ne de ciddi bir kazı çalışması yapılmıştır. Biliyoruz ki her İskilipli memleketini sever. Her İskilipli memleket sevdalısıdır. İskilipin henüz tam olarak bilinmeyen tarihini ortaya çıkarmak üzere konuya aşina; profesöründen araştırma görevlisine, müzecisinden arkeoloğuna, kütüphanecisinden öğretmenine kadar bu işe gönül vermiş herkesin çaba göstermesi lâzım.
Araştırılsın ki İskilipin çağların derinliklerinde saklı zengin tarihi bir an önce gün yüzüne çıksın. İskilip, adı sağlık tanrısı Eskülaptan gelen dünyadaki tek şehirdir. İnanıyorum ki, Anadolunun ilk Eskülapion(Asklepion) u da İskiliptedir ve belki de kökü Hattilere kadar dayanmaktadır.
Eğer bu mabet ortaya çıkarılırsa İskilip adı bütün dünyada yankı yapar ve ilçemizde büyük bir turizm patlaması yaşanır ki bu da İskilip ekonomisinin kısa zamanda canlılığa kavuşması demektir.
Mürsel SÜMER
